لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

اهمیت گیاهان دارویی سبب شده است که هر ساله تعداد بیشتری از کشاورزان با تغییر نوع کشت از زراعت های معمول به کشت گیاهان دارویی و به سمت تولید این دسته از گیاهان روی آورند. گیاهان دارویی بومی ایران دارای پراکنش قابل توجهی در نقاط مختلف کشور می باشند. ارزیابی جمعیت های وحشی در نگهداری و بکارگیری شایسته از ژرم پلاسم های مناسب، ضروری به نظر می رسد. در واقع بهبود وضعیت ژنتیکی هر موجود به وجود وسعت ژنتیکی آن وابسته است. برنامه های اصلاحی فعلی و آینده نه تنها نیازمند دسترسی به این تنوع ها می باشد بلکه وابسته به نگهداری و مدیریت صحیح حفظ و استفاده از آن ها نیز هست. بررسی تنوع ژنتیکی، متخصصین اصلاح نباتات را در شناسایی ظرفیت ژنتیکی صفات مرتبط با اهداف اصلاحی مهم آن، یاری می نماید و مطالعه الگو پذیری تنوع ژنتیکی از تنوع جغرافیایی و اقلیمی ژنوتیپ ها، نشان دهنده سازگاری های احتمالی آن ها با محیط های متفاوت می باشد. با وجود این که بررسی های مورفولوژیک هم چنان به عنوان مبنا و اولین مرحله در پتانسیل ژرم پلاسم و طبقه بندی آن ها مورد استفاده قرار می گیرند، اما اغلب به تنهایی نمی توانند برای شناسایی روابط ژنتیکی ارقام استفاده شوند. امروزه استفاده از نشانگرهای مولکولی برای انگشت نگاری ژنتیکی جایگاه ویژه ای پیدا نموده است و نشانگرهای مولکولی در آشکار نمودن تنوع ژنتیکی گیاهان خویشاوند، به ویژه وقتی نشانگرهای فنوتیپی قادر به تشخیص آن نیستند مفید می باشند. نشانگرهای مولکولی نسبت به نشانگرهای مورفولوژیکی کاراتر و قابل اعتمادتر بوده، از نظر تعداد نامحدود و به طور معمول کمتر تحت تاثیر شرایط رشدی گیاه قرار می گیرند.

گیاهان دارویی ذخایر ژنتیکی باارزشی هستند که در عرصه های منابع طبیعی کشور وجود دارند و شناسایی و حفاظت از آن ها از وظایف عمده متولیان، بهره برداران و دوستداران منابع طبیعی کشور است. استان خراسان شمالی با وسعت 28182 کیلومترمربع، به لحاظ تنوع آب و هوائی، توپوگرافی و اکولوژیکی و با توجه به وجود منطقه اکوتون بین دو ناحیه آب و هوایی مرطوب استان گلستان و نیمه خشک استان خراسان شمالی، دارای پوشش گیاهی بسیار متنوع و ذخایر ژنتیکی گیاهی بسیار ارزشمند می باشدکه درصد بالایی از آن را گیاهان دارویی تشکیل می دهد. از نگاه آمار این استان دارای 1549000 هکتار مرتع، 422000 جنگل و بیشه زار، 587000 هکتار بیابان و 7656 هکتار ذخیره گاه جنگلی حفاظت شده می باشد. طبق تحقیقات انجام شده تاکنون حدود 200 گونه گیاه دارویی در استان شناسایی شده که با تداوم انجام فعالیت های تحقیق و شناسایی این تعداد به 250 گونه خواهد رسید که تعدادی از این گونه ها دارای اکسشن هایی می باشند که در استان خراسان شمالی منحصر به فرد است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

ایران با داشتن حدود 8000 گونه گیاهی که از این تعداد نزدیک به 2000 گونه آن بومی می باشند، از کشورهای غنی از نظر تعداد و تنوع گونه های گیاهی است. حفظ ذخائر توارثی گیاهی و جلوگیری از فرسایش و انقراض این گونه ها بویژه گونه های بومی و در حال خطر، از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. در کنار روش های مرسوم حفاظت از گونه ها، از قبیل ایجاد مناطق حفاظت شده، باغ های گیاهشناسی و بانک ژن بذور گیاهی، ذخیره سازی در شرایط فراسرد (cryopreservation) در دمای -196 °C نیز روشی است منحصربفرد در حفاظت از ژرم پلاسم گونه های گیاهی به شمار می رود. با بکارگیری این تکنولوژی می توان نمونه های گیاهی نظیر بذر، اندام های زایشی رویشی و سلول های گیاهی را برای بلندمدت نگهداری نمود. حفظ ذخایر ژنتیکی گیاهان منابع طبیعی ایران یکی از محوری ترین وظایف قانونی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور است که از سال 1347 اقدامات مهم پژوهشی برای این منظور انجام یافته است. بنابراین گروه زیست فن آوری منابع طبیعی، در راستای وظیفه مذکور از سال 1384 برای اولین بار در ایران پژوهش های گستره ای در زمینه حفاظت ذخایر ژنتیکی گیاهان منابع طبیعی ایران در شرایط دمای فراسرد را آغاز نموده است. بذور 11 گونه مرتعی، بیابانی و دارویی و 17 گونه جنگلی از رویشگاه های طبیعی آن ها جمع آوری گردید. قبل از انتقال به ازت مایع، بذور با سه پیش تیمار شامل ویتریفیکاسیون با استفاده از PVS2،Desiccation  و گلیسرول 30% تیمار و سپس وارد ازت مایع یا -196 °C گردیدند. بسته به گونه گیاهی، بذور بمدت 1 هفته، 1 ماه، 1 سال و یا حتی 26 ماه در ازت مایع نگهداری گردیدند. پس از خروج بذور از ازت مایع در معرض پس تیمارهای دمای و شیمیایی و سپس شستشو، مورد آزمایشات جوانه زنی قرار گرفتند. درصد بالای زنده مانی بذور اکثر قریب به اتفاق گونه های مرتعی، بیابانی و دارویی و بیشتر گونه های جنگلی پس از خروج از ازت مایع، در بررسی های آزمایشگاهی و گلخانه ای نشان داد که در مقابل شرایط فراسرد متحمل بودند. گیاهانی که در شرایط گلخانه از بذور فراسردی تولید شدند به صورت طبیعی رشد نمودند و در مقایسه با گیاهان شاهد هیچگونه علائم سوء و غیرطبیعی در آن ها مشاهده نگردید. بذور بعضی از گونه های جنگلی مانند Castanea sativa به محض ورود به ازت مایع از بین رفتند و دمای فراسرد باعث مرگ بذور این گونه گردید. از بذور 6 گونه مرتعی، دارویی و بیابانی و جوانه انتهایی 7 گونه جنگلی جمع آوری شده از رویشگاه های طبیعی اقدام به تولید جوانه های عاری از آلودگی و کالوس گردید. آنگاه نمونه های جوانه و فولیکول های سلولی با دو پیش تیمار Vitrification و Encapsulation-Dehydration تیمار و سپس وارد ازت مایع گردیدند. پس از یک هفته نمونه ها از ازت مایع خارج و در معرض پس تیمارهای دمای و شیمیایی و سپس شستشو، بر روی محیط های کشت حاوی هورمون های مختلف منتقل گردیدند. زنده مانی و رشد نمونه های فراسردی در شرایط in vitro بررسی گردید. درصد زنده مانی و رشد آن ها از %0 تا %100 در گونه های مختلف با توجه به پتانسیل ژنتیکی شان متغییر بود. در بعضی از گونه ها مانند Ferula gummosa که فقط دارای 1 جوانه بودند از محور جنینی استفاده شد. تلاش های ما مبین پدید آمدن امکان کاربردی کردن این تکنولوژی برای تعداد بسیاری از گونه های گیاهی است. همچنین پیشگام بهره گیری از این تکنولوژی در ایران موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور است. ایران در بین کشورهای منطقه و تعداد زیادی از کشورهای در حال توسعه و حتی توسعه یافته، پیشگام در بکار بردن تکنولوژی فراسرد در نگهداری بلند مدت گونه های منابع طبیعی می باشد. بنابراین آینده در دست ماست.